Bizitzaren amaierako zainketen plangintza partekatuaz ikasten

Nire bizitzaren amaieran… niretzat zer da garrantzitsua?Karta sorta xume batekin (‘Ahots propioz bizi‘ elkartean eskuratu daiteke), ikasi genuen ez dela hain zaila hainbat arrazoirengatik atzeratzen ditugun gaiei heltzea. Baina, lehendabizi, ulertu behar da “azken borondateez hitz egitea ez dela ‘zigor’ bat, baizik eta bizitzaren amaierara hurbiltzen ari direnei euren gogoak adierazteko aukera bat eskaintzea.Balioak eta sinesmenak errespetatzea da.Eta ez da azken astera arte itxaron behar”, azpimarratu zuen Aita Menni Ospitalean Jesus Millas familia medikuak. 

Zainketa aringarriak behar dituzten pertsonen arretaren kalitatea hobetzeko helburuarekin, gure profesionalentzako etengabeko prestakuntza programen barruan, tailer bat antolatu genuen zainketen plangintza partekatuari buruz. Susana Diaz de Durana, erizaina eta Debagoiena ESIko Etika Batzordeko lehendakaria, eta Jesus Millas, doktorea eta osakidetzako batzorde horretako bertako kidea, Arrasateko gure ospitaleko ikasgelara hurbildu ziren, “bizitzaz hitz egitera, ez heriotzaz.Lehenago gertatzen den guztia bizitzaren parte delako, eta bizitza inporta zaigulako, agortu arte”. 

Saioaren amaieran, gure zuzendari mediko Maria del Carmen Palacios ados agertu zen pazienteen nahiak, balioak, arretarako lehentasunak edo tratamenduari uko egiteko nahia ezagutzeko beharrarekin, eta, gogorarazi zuenez, plangintza partekatuaren eta azken borondateen dokumentuen inguruan, adinduentzat Oñatin dugun egoitza aurretik doa. “Eta zeregin horretan ez gaude bakarrik, ESIekin eta Osakidetzako sare osoarekin koordinatzen gara”, eskertu zuen.

Sufrimendu saihesgarria saihestea

Aita Mennin ez zen lehenengo aldia gogoeta egiten genuena bizitzaren amaierako zainketen plangintzaz eta tratamenduez. Azaroaren 27ko arratsaldean arretaren plangintza partekatuan zentratu ginen. Millas doktoreak estatistikara jo zuen, azaltzeko hamarkada batzuetan nola igaro garen bizi itxaropen laburra eta heriotza azkarra izatetik bizitza luzera eta heriotza geldia izatera. “Heriotzen ehunekorik handiena kronikoak, progresiboak eta geldiak dira“. 2018ko datuek diotenez, Euskadin bizi itxaropena 86,5 urtekoa da emakumeentzat eta 80,3 urtekoa gizonentzat.  Osasun Inkestak dioenez, desgaitasunarekin bizi izandako urteek goranzko joera dute emakumeengan, eta beheranzkoa gizonengan.

Bizitzaren amaierarako aurkezten zaizkigun jokalekuak zailak dira, eta hau aurkitu dezakegu: 

·         Ahalegin terapeutikoa mugatzea/egokitzea: tratamenduak kentzea edo ez hastea, bizitza biologikoa luzatu besterik ez dutelako egiten, baina osatzeko aukerarik gabe. Horrek –azpimarratu zuen Millasek– ez du ezabatzen “ongi zaintzeko betebeharra, bizitzaren amaieran pertsonak duintasunez hil daitezen”.

·         Tratamenduari uko egitea edo baimena ez ematea: baimen informatuaren parte da, eta atal horretan sartuko litzateke borondatezko alta. 

·         Sedazio aringarria: farmakoak ematea, kontzientzia murrizteko, sufrimendua arintzeko behar bezainbeste. Pazientearen edo senideen edo ordezkariaren baimen informatua eta berariazkoa behar da. Emaitza: pazientearen erosotasuna. 

·         Eutanasia: modu zuzenean eta nahita pazientearen heriotza eragiten duten ekintza medikoak, gaixotasun sendaezinagatik dagoen sufrimendu egoeretan. Emaitza: pazientearen heriotza. 

·         Suizidio lagundua: gaixotasun terminal bat duen paziente baten esku beharrezko bitartekoak jartzea hark nahi duenean bere bizitzari amaiera eman diezaion.

“Espainian, eutanasia, suizidio lagundua eta suizidatzeko laguntza Zigor Kodearen 143. artikuluan tipifikatutako delituaren barruan sartzen dira”, gogoratu zuen hizlariak.  

Bizitza inporta zaigu agortu arte

Oinarritzat hartuta zainketa aringarriak pazienteen zein senideen sufrimendua arintzeko modu bat direla, “denok gara paliatibista -baieztatu zuen doktoreak-, denoi egokitzen zaigu ‘ekin’ beharra”. Eta, arintzeko garaian, entzuketa sakona behar da, eta fase desberdinetan esku hartzea:prebentzioa, diagnostiko goiztiarra, ebaluazio egokia eta minaren tratamendu egokia, eta beste arazo batzuekiko arreta, izan fisikoak zein psikosozialak eta espiritualak. “Ez dago beste ezer egitekorik” esaten denean, asko egon ohi da egiteko. 

“Terminaltasuna identifikatzen ari gara, baina lehenago kronikotasunaren continuumaren barruan identifikatu beharko genuke”.Horregatik, Debagoieneko ESIan INNOPAL proiektua daukate martxan, behar paliatiboak dituzten pazienteak “garaiz” identifikatzeko. INNOPALek, eta behar paliatiboak identifikatzeko bere tresnak (NECPAL),komunikazio eta heziketa tresna erabilera bultzatzen du, identifikazio horretan laguntzeko, eta pazienteen bizitzaren amaieran zein senideengan bizi kalitatea hobetzeko, eta, aldi berean, talde sanitarioen gogobetetzea handitzen du, ondo egindako lanagatik.

Arretaren plangintza partekatua

Susana Diaz de Duranak azaldu zuen osasunaren marko etikoa aldatzen ari dela, “artatzen ditugun pertsonen aldeko errespetutik.Lehenago oso paternalista zen.Orain, oro har, pertsonak informatuago daude eta parte hartu nahi dute, eta hori guztia kontuan hartu behar da.Osasunari buruzko definizioak aldatu egin dira, gaur egun, ongizate fisikoari, emozionalak eta soziala gehitzen zaizkio.Horrez gain, norberaren bizi kalitateak alderdi subjektiboekin eta objektiboekin du zerikusia.Denentzat ez da berdin”. Arretaren plangintza partekatua da elkarrizketak sustatzea, lehentasunak identifikatzeko, balioak, aukerak eta beldurrak ezagutzeko, tratamendua errefusatzea gerta daitekeen… Pazientearen autonomiarekiko errespetua dago sorreran, “harreman klinikoaren edukitik sortzen diren obligazioak dira”, gehitu zuen. 

Eusko Jaurlaritzak 2002an onartu zuen Aurretiazko Borondateen Legea. Horrek esan nahi du, praktikan, eta guri dagokigunez, Euskadin aurretiazko borondateen agiria (orientaziorako eredua hemen deskargatu daiteke) osasun zentroetan idatzi daitekeela, medikuaren aholkularitzarekin. Dokumentu hori formalizatzeko, ordezkari bat izendatu behar da, aurretiazko erabaki prozesuan parte hartuko duena, eta jarraibideak eta mugak zehaztu behar dira aurreikusitako egoeretarako. Ahalegina merezi du, oso baliagarria izango delako pertsonak gaitasunik ez duenean.

Arretaren plangintza partekatua, finean, denontzat onuragarria den komunikazio ingurune bat da. Lehenik eta behin, bizitzaren amaierara inguratzen ari den pertsonarentzat, baina baita ere lanbide sanitarioa humanizatu eta familiaren presioa murrizten delako. Euren borondateak idazten dituzten pertsonen ehunekoa (%1 inguru) ez handitzeko ematen diren arrazoiak izaten dira, besteak beste, profesionalen denbora eta prestakuntza falta, oztopo kulturalak eta herritarren ezjakintasuna.  “75 urte baino gehiagoko pertsonei edo gaixotasun kronikoak dituztenei erreparatu behar diegu, datozen 12 hilabeteetan hil daitezkeenei”. Eredu espezifikoak daude kardiopatiak, arnasteko patologiak, onkologikoak edo neurodegeneratiboak dituztenentzat.

Paziente batek aukera dauka jakiteko zein izango den bere borondate zehatza gaixotasunaren estadio jakin batera iritsita? Anbulatorioan informatu daiteke gaixotasunari aurreikusten zaion eboluzioaz, adierazi zuen Susana Diaz de Duranak, baina proaktibitate handiagoa behar da.