Komunikazio sistema handigarriak eta alternatiboak. Autismoaren Espektroko Nahasmenduen diagnostikoa duten erabiltzaileekin esku hartzea

Idazlea:
Naroa Odriozola, begiralea Desgaitasunaren eta Autismoko Jokabidearen Nahasmenduen Unitatea

Gizakiok interakzioak hasten ditugu, beharrak eta desioak adierazten ditugu, esperientziak partekatzen ditugu… komunikazioari esker. Prozesu hori oso hain barneratuta dugu, automatikoki garatzen dugu. Hala ere, batzuetan, ziurtzat jotzen dugu pertsona guztiek dutela komunikatzeko trebetasuna eta, aldiz, komunikatzeko ekintza eta ondorioa ez da automatikoa pertsona guztiengan. 

Komunikazioa eta AEN

Autismoaren espektroko nahasmendua (AEN) jatorri neurobiologikoko nahasmendu bat da, nerbio sistemaren konfigurazioari eta garunaren funtzionamenduari eragiten diena, etea bereziki bi arlotan sortzen ditu zailtasunak: komunikazioa eta interakzio soziala, eta pentsamenduaren eta jokabidearen malgutasuna. Hau da, AEN duten pertsonek zailtasunak dituzte ingurunea ulertzeko, eta gabezia dute komunikazioan. 

AEN duten pertsonen hizkuntza maila estrukturaletan aldakortasun handia dago: batzuek hiztegi nahiko zabala eta aberatsa dute (ekolaliarekin eta aldaketa prosodiko eta fonologikoekin), eta beste batzuek hitz egiteko erabateko ezintasuna dute. Izan ere, autismoa duten pertsonen zati esanguratsu batek (%30-%50) ez du inoiz lortzen eguneroko komunikazio beharrak asetzeko behar besteko hizkuntza maila, eta horrek jokabide arazo asko sortzen ditu, eta, aldi berean, frustrazio handia pertsonarengan eta ingurukoengan. Horregatik guztiagatik, komunikatzeko aukerak bilatu behar dira. 

Gure Desgaitasun Intelektualaren eta Espektro Autistaren Nahasmendu eta Jokabide Asalduren Unitatean (UDI), gaur egun 20 lagun daude EAN diagnostikoarekin, eta horietatik 8k ulertzeko arazo handiak dituzte ahoz komunikatzeko, eta 12k ez dute komunikatzeko inolako trebetasunik aurkezten. Horregatik, komunikazioa eta ingurunearen ulermena hobetzeko helburuarekin, UDIk komunikazio sistema handigarri eta alternatiboetan oinarritutako zenbait esku hartze espezifiko planteatzen ditu.

Komunikazio sistema handigarriak eta alternatiboak

Komunikazio sistema handigarri eta alternatiboek (KSHA) hizkuntzaren agerpena bultzatu nahi dute, edota AEN duen pertsonak komunikatzeko modu desberdinak aurki ditzan lagundu. Zehazki, sistema handigarrien helburua keinu, zeinu, argazki, marrazki, piktograma eta abarren bidezko komunikazioa areagotzea da, eta sistema alternatiboek, berriz, existitzen ez den edo ulergaitza den ahozko hizkuntza ordezkatzen dute.

UDIk KSHAei dagokienez planteatzen dituen esku hartze espezifikoetako bat irudiak trukatzearen bidezko komunikazio sistemak dira. Sistema hori 1985ean garatu zen, autismoaren espektroaren nahasmendua (AEN) eta, hizkera ez-funtzionala izanik, komunikazio sozialerako beste arazo batzuk erakusten dituzten eskolaurreko haurren komunikazioa hobetzeko programa gisa. Sistemak sei fase ditu, eta, hasteko, nahi den objektu edo jarduera baten irudi soil bat erakusten zaio “hartzaile komunikatibo” bati, zeinak berehala ulertuko baitu trukea eskatzen zaiola. Sistemak irudiak diskriminatzen erakusten jarraitzen du, irudiak esaldi batean ordenan nola jarri erakusten. Fase aurreratuenetan, erabiltzaileei aldaketa egiten, galderei erantzuten eta iruzkinak egiten erakusten zaie.

Horrez gain, UDIN ingresatuta dauden pertsonek bizi diren ingurunea hobeto ulertu ahal izan dezaten, espazio komunak PEANA izenaz ezagutzen den diseinu espezifiko batekin antolatu eta egituratuta daude: “Autismoa duten haurren ikasgelan ingurunea egituratzeko proiektua”. Lehen adierazi denez, AEN duten pertsonek arazoak dituzte ingurunea ulertzeko, eta, horregatik, sistemak espazioa eta denbora ulertzea errazten du, mota guztietako laguntza bisualetan oinarrituta: piktogramak, irudiak… Ingurunea egituratzeko horri esker, AEN duten eta UDIn dauden pertsonek ingurunea hobeto ulertzeko aukera izango dute uneoro. Halaber, Unitateko gela bakoitza kolore bidez seinaleztatuta dago. Kolore horiek profil sentsorialen, argazki propioen eta piktogramen arabera antolatuta daude, eta azken horietan egunean zehar egin behar dituzten jarduerak adierazten dira. 

Finean, komunikatzeko gaitasuna ezinbestekoa da gizaki guztientzat, eta komunikatzeko sistema handigarri eta alternatiboak tresna lagungarriak dira komunikatzeko zailtasunak dituzten pertsonengana hurbiltzeko.